Żargon (fr. jargon) to typ języka charakterystyczny dla konkretnej społecznej lub zawodowej grupy. Od języka literackiego różni się specyficznym słownictwem i frazeologią.

Wstęp

(…) Siłą żargonu jest emocjonalność. Większa część słów, które znalazły się w słowniczku żargonu tłumaczy, także powinna zawierać stylistyczne nacechowanie – pogardliwość, ironię, aprobatę, dezaprobatę etc. Takiego nacechowania nie ma tylko z tego względu, że, po pierwsze, słownik jest przeznaczony dla tłumaczy, którzy doskonale znają swój żargon i po drugie, w niektórych przypadkach emocjonalne nacechowanie słowa pojawiło się w jego określeniu lub kontekście użycia.

Rozpad ZSRR, przejście do gospodarki wolnorynkowej oraz dynamiczne zmiany w sferze społecznej i gospodarczej spowodowały powstanie nowych, lawinowych procesów w języku rosyjskim, w jego pisemnej i ustnej formie. Wśród wielu zmian wyróżniają się dwie: pojawienie się dużej ilości zapożyczeń z innych języków, głównie z angielskiego oraz duży wpływ żargonów na rosyjski język literacki.

Można to zaobserwować w poniższym słowniczku.

Żargonizacja

Żargonizacja współczesnego literackiego języka rosyjskiego to nie przenikanie w jego struktury słówek z tego lub innego żargonu – takie zapożyczenia pojawiały się już wcześniej, istniały praktycznie od zawsze. Nowym zjawiskiem zaś jest masowe powstanie tzw. żargonu ogólnego, kiedy słowa i wyrażenia z różnych żargonów tworzą jednorodną całość. Wchodzą tu urzędnicza nowomowa (наработки, текстовка), leksyka wojenna (зачистка, задействовать), słownictwo „nowych Ruskich” (крутой, гламурный), język współczesnego środowiska przestępczego (кинуть, лимон, лох) oraz młodzieżowy slang (тусовка, крыша едет). Te wszystkie słowa stopniowo przestają określać przynależność mówiącego do danej grupy społecznej, tylko zaczynają być coraz szerzej używane przez wszystkie warstwy społeczne. Nawet publiczne wystąpienia polityków, od których powinno się oczekiwać jakiegoś poziomu językowego, nierzadko grzeszą „niepoprawnymi politycznie” żargonizmami, które stały się znakiem naszych czasów. Nawiasem mówiąc, podobna tendencja pojawiła się we współczesnym amerykańskim wariancie języka angielskiego i w języku francuskim.

Michaił Krongauz, dyrektor Instytutu Lingwistyki na Rosyjskim Państwowym Uniwersytecie Humanistycznym, tak obrazowo o tym pisze:

Z czym byśmy nie porównywali języka – z grą, żartem, żywą istotą, instrumentem, więzieniem – wydaje się, że aby odpowiednio wyrazić przejście od epoki sowieckiej do postsowieckiej, trzeba porównać go z zupą. W czasach sowieckich istniało wiele różnych kolektywów i każdy gotował swoją zupę w osobnym kociołku. W jednym była ona smaczniejsza, w drugim zbyt gorąca… Przejście do innego kolektywu powodowało, że trzeba było jeść inną zupę. Tak wszyscy robiliśmy – z domownikami po domowemu, z młodzieżą – młodzieżowo, z partyjnymi – partyjnie, a z wilkami – jak u wilków. A teraz wszystkie te zupy i zupki wlano do jednego wielkiego kotła, w którym gotuje się wspólna strawa. Oczywiście, można narzekać, że trafił nam się barszcz z grzybami i grochem. Dla spokoju można powiedzieć, że za jakiś czas to wszystko zamieni się w jednorodną masę. Coś zniknie, a coś pozostanie…

Powstanie ogólnego żargonu jest przede wszystkim związane z ustnym rosyjskim językiem literackim – spory wkład w to zjawisko wniósł dynamiczny rozwój w latach 90-tych takich „potocznych” gatunków jak wywiad, dyskusje w radiu i telewizji, w których najważniejsze są spontaniczność i improwizacja. W wydaniach papierowych takie zwroty też nie należą do rzadkości.

Te wzajemne wpływy i przenikanie się różnych żargonów i stylów mowy znajduje swoje odbicie w żargonie tłumaczy.

Po okresie pieriestrojki w języku rosyjskim pojawił się żargon informatyków (analogicznym zjawiskiem była w latach 60- i 70-tych moda na żargon fizyków jądrowych, następnie słowa z zakresu badań kosmicznych, a później jogi czy telepatii). Cechą charakterystyczną żargonu informatyków jest kalkowanie słów z języka angielskiego i świadome używanie ich w śmiesznej formie, a nawet w postaci kalamburu. To również cechy charakteryzujące żargon młodzieżowy. Ponieważ tłumacze aktywnie korzystają w swojej pracy z komputera, spora część z nich to osoby w wieku 25-35 lat, w ich żargonie pojawiają się takie słowa jak глюк ворда, копипейстить, пДФка, отконвертить. Równocześnie wraz z rozpowszechnieniem tłumaczenia maszynowego za pomocą konkretnych programów pojawiły się takie specyficzne określenia jak фаззики, традосник, кошка, претрансляция, плейсэбл, зааляйнить, zrozumiałe jedynie w tej grupie zawodowej.

Tłumacze korzystają ze słów innych grup zawodowych, jeśli oddają one charakter ich pracy. Parę przykładów:

• żargon snajperów (замыленный глаз);
• żargon urzędniczy i kadry zarządzającej (аутсорсить, инхаусник, фрилансер, гайд, референсы, коза, рыба, текстовка);
• słowa zawierające błędy językowe, tworzone w ramach tzw. „olbańskiego języka” (заказчег);
• leksyka środowisk przestępczych. Istniała już w mowie potocznej w czasach sowieckich, ale nie przenikała na łamy mediów. Następnie, po pierestrojce zaczęła wpływać na język różnych grup społecznych, włączając wystąpienia polityków, a także artykuły w prasie, reportaże w radiu i telewizji. Jej ślady można również odnaleźć w żargonie tłumaczy (лажать, гнать клопа, лепить горбатого, понтоваться).

Z pewnością różne rejestry językowe w żargonie tłumaczy nie powinny dziwić. Tłumacz każdego dnia ma do czynienia ze Słowem, a korzystanie z różnych sposobów wyrażania jest częścią jego doświadczenia zawodowego (…).

Z jednej strony, mamy tutaj wszystkie cechy języka intelektualistów: charakterystyczne dla stylu naukowego „-izmy” (переводизм, дословизм), elementy języka technicznego, akademickiego (параллельный мир, сферический переводчик в вакууме), ironiczne naśladowanie francuskiego (дорэ на финаж), aluzja dotycząca typowego dla rosyjskich intelektualistów słowianofilstwa (перепереть на язык родных осин). A wszystko to jest używane wraz z leksyką nienormatywną – переводила (wg modelu „водила” и „лепила”), синхронячить (wg modelu „свинячить”).

Jednak oprócz potocznego słownictwa, warto zwrócić uwagę na inną ciekawą cechę żargonu tłumaczy – brak nienormowanej, niskiej mowy (ros. просторечие) i nacechowania dialektalnego. Wynika to zazwyczaj z posiadania wyższego wykształcenia i pewnej kultury osobistej oraz faktu, że zawód tłumacza jest typowo miejską profesją. Co prawda w słowniku są takie słowa jak бюра i бюры, które umownie można nazwać niskimi, potocznymi, jednak takie zniekształcenie poprawnej literackiej formy jest celowe – jest to wyraz lekceważenia względem tych biur tłumaczeń, które ignorują kulturę wymaganą w kontaktach zawodowych.

Lekka gra językowa i obrazowe wyrażenia takie jak гарцевать, подводка, сливать воду, дребезг при переводе, подкидывать, кормить niewątpliwie są perełkami w żargonie tłumaczy.

Trochę statystyki

Wśród słów z żargonu tłumaczy przeważają takie określenia jak:

• określenia tłumacza jako zawodu (…) (толмач, переводила, переводяга, переводчег, письменник/устник, свободный копьеносец itp.);
• określenia dotyczące obcokrajowców (аборигены, буржуи, буржуазия, бусурмане, нейтивы, папуасы, носители, танг-керриеры, экспаты itd..);
• słowa dotyczące tłumaczenia jako procesu i jego wyniku oraz przede wszystkim – jego jakości (толмачить, работать, катать, траснслейтить, переводить на автопилоте, волочить, тянуть, ксерить, перепереть на язык родных осин, синхронячить, лажать, раскатать как пацана, вылизывать, выискивать блох, шлифовать, лепить горбатого itp.)

Najbardziej produktywnym okazało się słowo „Google” (гугл, гугель, гуглить, гуглеж, нагуглить, выгуглить, погуглить, забить в гугл). Wymienione słowa nie pochodzą z żargonu tłumaczy, zostały raczej zapożyczone z języka informatyków – ponieważ jednak korzystanie z wyszukiwarki stało się nieodłącznym elementem pracy tłumacza, są one odbierane jako „własne”.

Słowniczek żargonu tłumaczy znajduje się w tekście źródłowym: Виктория Максимова, Жаргон переводчиков, http://www.trworkshop.net/.