Jedną z cech języka rosyjskiego, która często doprowadza do łez tych, którzy chcą posiąść sztukę wysławiania się w nim, jest akcent. W języku rosyjskim jest on ruchomy, co oznacza, że musimy podczas nauki zachować czujność i śledzić, czy pada na początku, w środku czy na końcu wyrazu.

Mało tego, akcent potrafi być inny w liczbie pojedynczej (np. окно’, pol. okno; ’ oznacza miejsce, w którym pada akcent, przyp. aut.), a inny w mnogiej (np. о’кна, pol. okna), czy płatać figle i zmieniać miejsce w zależności od przypadku (np. рука’, pol. ręka, ale już w bierniku będzie ру’ку, pol. rękę).

.

Zasady akcentowania w języku rosyjskim

To, że lubi zmieniać miejsce swojego pobytu, już wiemy. Oprócz tego wymusza na mówiącym sposób wymawiania danej głoski – samogłoska pod akcentem jest wymawiania silniej i dłużej, niż w języku polskim (w naszym języku akcent jest stały, z paroma wyjątkami, i słabszy).

I jeszcze w ramach skróconego kursu fonetyki warto wiedzieć, że samogłoski akcentowane wymawiane odpowiadają zapisowi graficznemu (czyli „o” czytamy jak „o” tyle że mocniej i dłużej). Natomiast te, na które akcent nie pada, brzmią nieco inaczej – koronnym przykładem jest wspomniane „o”, które w takiej sytuacji wymawiamy jak „a” lub prawie jak „a”. Przykład z „oknem”

• окно’ -> czytam akno’

To zjawisko określamy jako „akanie” (tu brzmi to mądrzej).

Graficznie akcent jest zazwyczaj oznaczany ukośną kreseczką nad akcentowana literą. Taki sposób przedstawiania spotkamy jednak tylko w materiałach do nauki rosyjskiego, więc prędzej czy później trzeba znaleźć sposób jak opanować poprawne akcentowanie.

Źródło obrazka: Wikipedia, fot. Adrian Pingstone

Najłatwiej jest z samogłoską „ë” [czyt. „jo”], bo ona jest zawsze akcentowana (uf), ale najczęściej zapisuje się ją jak „e” [czyt. „je”], a więc znowu wracamy do punktu wyjścia, czyli uczenia się słów od razu z akcentami (podobnie jak w niemieckim z rodzajnikami der, die, das). Jest to o tyle ważne, bo potem będziemy mieli problem z przeczytaniem takich słów jak poniższe:

• eж – „e” czytamy jak „jo”, czyli „joż” (pol. jeż)
• место – „e” czytamy jak „je”, czyli „miesto” (pol. miejsce)

W takich sytuacjach może nas uratować tylko własna pamięć. Dla pociechy dodam (jeśli, oczywiście, kogoś to pocieszy), że słów z „ë” jest zdecydowanie mniej niż z „e”.

.

Niestałość akcentu ruchomego

Gdyby ktoś myślał, że miejsce akcentu w wyrazie jest raz na zawsze określone, jest w błędzie. Oczywiście, takich słów z niepewnym miejscem akcentu nie jest wiele, ale trzeba mieć świadomość ich istnienia. Dotyczy to słów, które:

• są używane przez różne grupy społeczne czy zawodowe. Niebagatelne znaczenie ma również czynnik geograficzny – o tym było w poprzednim wpisie;
• są błędnie akcentowane i ten błąd staje się powszechny;
• słowo jest zapożyczone, nowe i jeszcze sposób jego akcentowania nie nabrał ostatecznego kształtu, np. ма’рке’тинг (pol. marketing), które wymawia się na dwa sposoby.
  

Genialnym przykładem jest dla mnie słowo „творог”, które można akcentować „тво’рог” lub „творо’г”. Ewolucję akcentu możecie zobaczyć pod tym linkiem (po bibliografii są zrzuty ekranu), gdzie autor zamieścił zapis tego słowa w słownikach od końca XVIII wieku. Stanęło na tym, że oba sposoby akcentowania są poprawne (słownik z 2012 roku).

.

A co jeśli pomylę akcent?

No właśnie, takie pytanie pewnie zadaje sobie wiele z Was po przebrnięciu przez poprzednie akapity. Uspokajam – na szczęście w języku rosyjskim jest bardzo mało słów, których znaczenie zależy od akcentu. Chyba najbardziej obciachową pomyłką jest czasownik „писать” (czyt. pisat’), które oznacza:

• пи’сать – sikać
• писа’ть – pisać

Znajomy native speaker uznał błędy w akcentowaniu za jedne z mniej ważnych – bardziej istotne jest, aby  poprawnie odmieniać wyrazy i budować zdanie. Nie wyklucza to jednak tego, że poprawne stawianie akcentu to przede wszystkim kwestia naszej dbałości o poprawne używanie języka, którego się uczymy.

A jeśli nie jesteśmy pewni akcentu w danym słowie, zawsze można to sprawdzić, np. tu.