Pewnie ci z Was, którzy śledzą doniesienia ze świata w dziedzinie literatury i kultury na pewno już wiedzą, że w grudniu 2015 Akademia Szwedzka przyznała Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury białoruskiej pisarce i dziennikarce Swiatłanie Aleksiejewicz. Warto zatem zapoznać się, również pod kątem językowym, z wystąpieniem, które z tej okazji wygłosiła.

Aleksiejewicz tworzy w języku rosyjskim, a jej głównym gatunkiem jest reportaż. I to właśnie w tej dziedzinie doceniono jej kunszt. Z biografią autorki możecie zapoznać się tutaj, warto również przeczytać tekst dotyczący jej twórczości i uzasadnienie przyznanej nagrody.

Z pełnym tekstem wystąpienia w języku rosyjskim możecie zapoznać się pod tym linkiem (na stronie dostępna jest również wersja w języku angielskim, szwedzkim, niemieckim i francuskim). Poniżej tłumaczenie fragmentów wypowiedzi, w których pisarka opowiada o roli literatury:

Флобер говорил о себе, что он человек – перо, я могу сказать о себе, что я человек – ухо. Когда я иду по улице, и ко мне прорываются какие-то слова, фразы, восклицания, всегда думаю: сколько же романов бесследно исчезают во времени. В темноте. Есть та часть человеческой жизни – разговорная, которую нам не удается отвоевать для литературы. Мы ее еще не оценили, не удивлены и не восхищены ею. Меня же она заворожила и сделала своей пленницей. Я люблю, как говорит человек … Люблю одинокий человеческий голос. Это моя самая большая любовь и страсть.

Flaubert mówił o sobie, że jest człowiekiem-piórem, a ja mogę o sobie powiedzieć, że jestem człowiekiem-uchem. Kiedy idę ulicą i docierają do mnie jakieś słowa, frazy, zawołania, zawsze myślę o tym, ile powieści rozpływa się w czasie bez żadnego śladu. W ciemności. Istnieje pewna część życia człowieka związana z mową, której nie jesteśmy w stanie wywalczyć dla literatury. Jeszcze jej nie oceniliśmy, nie zadziwiliśmy się nią i jeszcze nas nie zachwyciła. Mnie natomiast ona zaczarowała i uczyniła swoim niewolnikiem. Kocham, kiedy mówi człowiek… Kocham samotny ludzki głos. To moja największa miłość i pasja.

Варлам Шаламов писал: «Я был участником огромной проигранной битвы за действительное обновление человечества». Я восстанавливаю историю этой битвы, ее побед и ее поражения. Как хотели построить Царство Небесное на земле. Рай! Город солнца! А кончилось тем, что осталось море крови, миллионы загубленных человеческих жизней.

Warłam Szałamow pisał: „Byłem uczestnikiem ogromnej, przegranej bitwy za prawdziwe odrodzenie człowieczeństwa”. Odtwarzam historię tej bitwy, jej zwycięstw i klęsk. Jak chcieli stworzyć Królestwo Boże na ziemi. Raj! Miasto Słońca! A skończyło się na tym, że pozostało morze krwi i miliony straconych ludzkich istnień.

Сразу после войны Теодор Адорно был потрясен: «Писать стихи после Освенцима – это варварство». Мой учитель Алесь Адамович, чье имя хочу назвать сегодня с благодарностью, тоже считал, что писать прозу о кошмарах XX века кощунственно. Тут нельзя выдумывать. Правду нужно давать, как она есть. Требуется «сверхлитература». Говорить должен свидетель. Можно вспомнить и Ницше с его словами, что ни одни художник не выдержит реальности. Не поднимет ее.

Zaraz po wojnie Theodor Adorno poruszająco  napisał: „Pisanie wierszy po Oświęcimiu jest barbarzyństwem”. Mój nauczyciel, Aleś Adamowicz, którego imię wspominam z wdzięcznością, również uważał, że pisanie prozy o koszmarach XX wieku jest obrazoburcze. Tu nie wolno upiększać. Należy pisać prawdę taką, jaka jest. Potrzeba czegoś więcej niż literatura [macie propozycję jak przełożyć słowo сверхлитература? przyp. tłum.] Mówić powinien świadek. Można przytoczyć słowa Nietzsche’go, że żaden artysta nie odda rzeczywistości. Nie udźwignie jej.

У Достоевского есть мысль, что человечество знает о себе больше, гораздо больше, чем оно успело зафиксировать в литературе. Что делаю я? Я собираю повседневность чувств, мыслей, слов. Собираю жизнь своего времени. Меня интересует история души. Быт души. То, что большая история обычно пропускает, к чему она высокомерна. Занимаюсь пропущенной историей.

U Dostojewskiego pojawia się myśl, że ludzkość wie o sobie więcej, o wiele więcej, niż zdążyła zapisać w literaturze. Co ja robię? Kolekcjonuję codzienne uczucia, myśli, słowa. Kolekcjonuję historie życia swoich czasów. Interesuje mnie historia duszy. Życie duszy. To, o czym wielka historia zazwyczaj zapomina, gdyż mierzy zbyt wysoko. Zajmuję się zapomnianą historią.

Меня интересует маленький человек. Маленький большой человек, так я бы сказала, потому что страдания его увеличивают. Он сам в моих книгах рассказывает свою маленькую историю, а вместе со своей историей и большую.

Interesuje mnie mały człowiek. Mały wielki człowiek, że tak powiem, ponieważ cierpienie go wywyższa. Sam opowiada w moich książkach swoją małą historię i razem z tą historią – tę wielką.

Русская литература интересна тем, что она единственная может рассказать об уникальном опыте, через который прошла когда-то огромная страна. У меня часто спрашивают: почему вы все время пишите о трагическом? Потому что мы так живем. Хотя мы живем теперь в разных странах, но везде живет «красный» человек. Из той жизни, с теми воспоминаниями.

Rosyjską literaturę wyróżnia to, że jako jedyna może opowiedzieć o unikatowym doświadczeniu, przez które kiedyś przeszło ogromne państwo. Często mnie pytają – dlaczego cały czas pisze pani o tragediach? Dlatego, że tak właśnie żyjemy. Chociaż mieszkamy teraz w różnych państwach, wszędzie można spotkać „czerwonego” człowieka. Z tego życia, z tymi wspomnieniami.